Ислом Нури
Жума насиҳатлари
|
||
|
|
||
Ислом Нури
Жума насиҳатлари
وقفة مع النفس
الشيخ محمد حسان
Нафс билан юзма-юз
Шайх Муҳаммад Ҳассон
Ислом Нури таржимаси
Ассалому алайкум ва раҳматуллоҳи ва барокатуҳ.
Барча ҳамду санолар Аллоҳга хосдир. Биз Унга ҳамд ва истиғфор айтамиз, Ундан ёрдам ва ҳидоят сўраймиз, нафсимизнинг шумлигидан ва амалларимизнинг ёмонлигидан Унинг Ўзидан паноҳ сўраймиз. Аллоҳ ҳидоят қилган кимсани адаштирувчи, адаштирган кимсани ҳидоят қилувчи йўқдир. Мен ягона, шериксиз Аллоҳдан ўзга ҳақ илоҳ йўқ ва Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам Унинг бандаси ва элчисидирлар, у зот омонатни адо этганлар, рисолатни етказганлар, умматга холис насиҳат қилганлар, Аллоҳ таоло у зот сабабли зулматларни ёритган, у зот Аллоҳ йўлида то ўлим келгунича ҳақиқий жиҳод қилганлар деб гувоҳлик бераман.
Аллоҳим, Ўзинг у зотни энг яхши мукофотлар билан мукофотлагин.
Аллоҳим, Ўзинг у зотга, аҳли ва асҳобига, то қиёмат у зотни севган ва йўлларига йўлланиб, суннатларини тутган ҳар бир кишига кўпдан-кўп саловоту саломлар йўллагин.
Аммо баъд...
Азиз оға-инилар, муҳтарама опа-сингиллар, барчангизга Аллоҳнинг саломи бўлсин, даврамизга хуш келибсиз, барчамизни Аллоҳ таборака ва таоло Ўзининг жаннатида ҳам жамласин ва даъватчилар саййиди бўлган зот билан бирга қилсин.
Аллоҳ йўлидаги дўстларим! Бугун бизга янги ҳижрий йил кириб келмоқда, эски йил ғам-андуҳ ва шодликларни, аламлар ва орзу-умидларни қолдириб кетмоқда.
Мен бугун ҳижрий йил муносабати билан ҳижрат ҳақида сўзламоқчи эмасман. Зеро, бу ҳақда аввалги йиллар бир неча бор сўзлаб ўтганмиз.
Янги йил кириб келди, эски йил ўтиб кетди.. Ҳа, кунлар ва ойлар ўз ортидан йилларни эргаштириб, умрларни тиркаб, тортиб кетмоқда. Бир авлод кетидан иккинчи авлод умри ўтмоқда. Охири бориб, барча-барчамиз Буюк подшоҳ ва Олий Ҳакам ҳузурида туражакмиз, У зот биздан катта-ю кичик ҳар бир қилган амалимиздан ҳисоб сўраяжак! «Бас, ким (ҳаёти-дунёдалик пайтида) зарра мисқоличалик яхшилик қилса (Қиёмат Кунида) ўшани кўрур. Ким зарра мисқоличалик ёмонлик қилса уни ҳам кўрур!» (Залзала: 7, 8).
Луқмони ҳаким фарзандига қилган насиҳатлар ичида келган нафис сўзлардан бири: «Эй фарзандим, сен бу дунёга келган кунингдан бошлаб, дунёни ортда қолдириб, охират сари юзлангансан!! Сен юзланиб турганинг ҳовлига узоқлашиб бораётганинг ҳовлидан кўра яқинроқсан!!».
Тавба ибн Сомма раҳимаҳуллоҳ ўз нафсини жуда қаттиқ муҳосаба (сарҳисоб) қилувчи кишилардан эди. Ёши тақрибан олтмишга етганида яшаб ўтган кунларини ҳисоблаб кўрса, 21 000 (йигирма бир минг) кундан ўтибди. Шунда оҳ тортиб: «Оҳ, шўрим қурсин! Парвардигоримга йўқ деганда 21 000 гуноҳ билан йўлиқаманми?! Ҳар куни минглаб гуноҳ қилган бўлсам-чи?!», деб фарёд қилган экан.
Одамлар икки турлидир:
Бир турли одамлар бўладики, нафсини муҳосаба қилган, уни жиловлаб олган ва мағлуб қилган, уни жаннатга олиб борувчи уловга айлантирган.
Бошқа бир тур одамлар бўладики, нафси унга ғолиб бўлган ва ўз йўриғига солиб олган, уни шаҳватлар ва майл-истаклар сари ундаган, у ҳам нафсининг сўзига кириб, охир-оқибат дўзах сари кетиб борган!
Аллоҳ таоло айтади: «Бас, ана ўшанда ким (ҳаёти-дунёда куфру исён билан) туғёнга тушган ва ҳаёти-дунёни (охиратдан) устун қўйган бўлса, у ҳолда фақат жаҳаннамгина (унинг учун) жой бўлур! Энди ким (ҳаёти-дунёдалик пайтида Қиёмат Куни маҳшаргоҳда) Парвардигорининг (ҳузурида) туриши (ва У зотга ҳисоб-китоб бериши)дан қўрққан ва нафсини ҳавойи хоҳишлардан қайтарган бўлса, у ҳолда фақат жаннатгина (унинг учун) жой бўлур» (Ван-назиат: 37-41).
«Жонга ва уни расо қилиб-яратиб, унга фисқ-фужурини ҳам, тақвосини ҳам илҳом қилиб-ўргатиб қўйган зотга қасамки, дарҳақиқат уни (яъни ўз нафсини-жонини иймон ва тақво билан) поклаган киши нажот топди. Ва у (жонни фисқ-фужур билан) кўмиб хорлаган кимса номурод бўлди» (Ваш-шамс: 7-10).
Яна бир йил ўтди ва қайтмас бўлиб кетди, энди у то қиёмат қайтиб келмайди, у бизни бу дунёдан яна бир йилга узоқлаштирди, охиратга яна бир йилга яқинлаштирди.
Истардимки, ҳар биримиз ўз нафсимизга ҳаққи-рост юзлансак, қиёмат куни Аллоҳ жалла ва ало ҳузурида ҳисобга тортилмасдан туриб, шу бугун у билан худди хасис шерик каби ҳисоб-китоб қилиб олсак.. Шунинг учун ҳам бугунги суҳбатимизни «Нафс билан юзма-юз», деб номладим. Унда қуйидаги моддалар борасида сўз боради:
Биринчи: «Қуръони каримда нафс ҳақида»;
Иккинчи: «Нафсни муҳосаба қилиш»;
Учинчи: «Қиёмат кунидаги ҳисобнинг оғирлиги»;
Тўртинчи: «Эй тўлқинлар гирдобида сузиб бораётган, кўзингни оч!».
Сўзларимга диққат-эътибор қаратишингизни умид қиламан, вужудингиз қулоққа айлансин, зеро суҳбатимиз мавзуси диққат-эътиборга лойиқ бўлган ғоят муҳим мавзулардан деб ўйлайман.
Биринчи: Қуръони каримда нафс ҳақида:
Аллоҳ таоло Қуръони каримда нафсни уч хил сифат билан – хотиржам нафс, маломатчи нафс, ёмонликка буюрувчи нафс деб васф қилган.
Хотиржам нафс ҳақида Аллоҳ таоло шундай дейди: «(У Кунда ҳаёти дунёдан Аллоҳ таолонинг ваъдасига ишониб иймон ва эзгу амаллар билан ўтган мўминларга хитоб қилиниб, дейилур): «Эй хотиржам-сокин жон, сен (Аллоҳ ато этган неъматлардан) рози бўлган (ва Аллоҳ таоло томонидан сенинг амалларингдан) рози бўлинган ҳолда Парвардигоринг (ҳузури)га қайт! Бас, (солиҳ) бандаларим қаторига киргин. Ва Менинг жаннатимга киргин!»» (Вал-фажр: 27-30).
Хотиржам нафс Аллоҳни Парвардигор деб, Исломни дин деб, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламни пайғамбар ва расул деб рози бўлган нафс-жондир.
У Аллоҳнинг буйруқ ва қайтариқларига хотиржам бўлган нафсдир.
У Аллоҳнинг ваъдасига хотиржам бўлган ва Унинг ваъидидан (азоб хабари билан қўрқитувидан) қўрқувчи нафсдир.
У Аллоҳнинг зикри ва ибодати билан, Унга бандалик қилиш билан хотиржам бўлган нафсдир.
У Парвардигори азза ва жаллага муштоқ бўлувчи нафсдир.
Маломатгўй нафс ҳақида Аллоҳ таоло марҳамат қилиб ва унга қасамёд қилиб, шундай деган: «Мен Қиёмат Кунига қасам ичурман. Ва Мен маломатгўй нафсга қасам ичурманки, (ҳеч шак-шубҳасиз қайта тирилиб, ҳисоб-китоб қилинурсизлар)!» (Қиёмат: 1, 2).
Маломатгўй нафс ўз эгасини яхши-ёмон ишлар устида маломат қиладиган нафсдир.
У ўз эгасини яхшилик устида нега шу яхшиликни кўпроқ қилмагани билан маломат қилади.
У ўз эгасини ёмонлик устида нега шу ёмонликка қўл ургани билан маломат қилади.
Ҳасан Басрий раҳимаҳуллоҳ айтади: «Аллоҳга қасамки, мўминни сиз ҳар доим ва ҳар бир ҳолатида нафсини маломат қилишини кўрасиз, фожир эса нафсини умуман айбламай умр ўтказади».
Мўмин киши нафсини муҳосаба қилади, уни маломат қилади. Фожир эса ўз нафсини энг олий юксакликларда ва комиллик даражаларининг энг чўққисида деб кўради.
Ёмонликка буюрувчи нафс (нафси аммора) ҳақида Аллоҳ таоло шундай дейди: «Чунки нафс – агар Парвардигоримнинг Ўзи раҳм қилмаса – албатта барча ёмонликларга буюрувчидир. Дарҳақиқат, Парвардигорим мағфиратли, меҳрибондир». (Юсуф: 53).
Нафси аммора ўз соҳибини мудом ёмонликка ва маъсиятга чорловчи нафсдир.
У ўз соҳибини ҳидоят йўлидан чиқариб, залолат йўлига солишни истайди!
Бу нафс агар соҳиби унга бепарво қараса ва муҳосаба қилиб туришга аҳамият бермаса, уни дунё-ю охиратда ҳалокат ва зиёнга етаклайди.
Қачонки, Аллоҳ жалла ва алодан мадад сўраб, уни қаттиқ кузатув остига олса, у билан худди хасис шериклардек ҳисоб-китоб қилиб турса, шундагина у эгасини дунё ва охират бахт-саодатига олиб боради.
Суҳбатимизнинг иккинчи моддаси айни шу ҳақдадир:
Иккинчи: Нафсни муҳосаба қилиш:
Аллоҳ жалла ва ало айтади: «Эй мўминлар, Аллоҳдан қўрқинглар ва (ҳар бир) жон эрта (Қиёмат Куни) учун нимани (яъни қандай эзгу амални) тақдим этганига қарасин! Аллоҳдан қўрқинглар! Албатта Аллоҳ қилаётган амалларингиздан хабардордир» (Ҳашр: 18).
Умар розияллоҳу анҳу айтганлар: «Эй одамлар! Ҳисоб қилинишдан олдин ўзингизни ҳисоб қилингиз, (амаллар) тарозига қўйилишдан олдин нафсингизни тарозига қўйингиз! Чунки, (бугун) нафсингизни ҳисоб қилишингиз эртага (қиёматда) ҳисобингизни енгиллаштиради. Катта ҳисоб-китоб кунига ўзингизни ҳозирлангиз!».
Маймун ибн Меҳрон раҳимаҳуллоҳ айтади: «Баъзан банда ўз нафси билан худди хасис шериклардек ҳисоб-китоб қилмагунича тақводор бўлолмайди».
Ҳасан Басрий раҳимаҳуллоҳ айтади: «Мўмин киши ўз нафсининг жиловидан тутувчидир, у нафсини Аллоҳ учун муҳосаба қилади. Дунёдалик чоғларида нафсларини муҳосаба қилиб олган кишиларга қиёмат кунида ҳисоб енгил кўчади, ишни муҳосабасиз ташлаб қўйган кишиларга қиёмат кунида ҳисоб жуда оғир бўлади».
Ҳа, севикли дўстларим! Мусулмон киши дунёдалик пайтида нафсини сарҳисоб қилган бўлса, қиёмат кунида ҳисоби енгил ўтади, Аллоҳ таолонинг ҳузурида савол-жавоб учун турган пайтида жавоби осонлашади.
Муҳосаба иккига – амал қилишдан олдинги ва амал қилгандан кейинги муҳосабага бўлинади.
Амал қилишдан олдинги муҳосаба: Ким учун амал қиламан? Қандай амал қиламан?
Нега шу ишни қилаяпман? Нега гапираяпман? Нима учун сукут қилаяпман? Нега яхши кўрмоқдаман? Нима учун нафратланаяпман? Нима учун дўст тутаяпман? Нега душман деб билаяпман? Нега инфоқ-эҳсон қилаяпман? Нима учун бермааяпман? Нега келдим? Нега кирдим? Нега чиқдим?
Шу амалим билан Аллоҳнинг розилигини қасд қилдимми?
Шу амалим Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг йўлларига мувофиқ бўлдими?
Охирги икки саволнинг биринчиси ихлос ҳақида, иккинчиси эса эргашиш ҳақида эди.
Зеро, Аллоҳ таоло фақат холис ва тўғри бўлган амалнигина қабул қилади.
Холис амал – у билан фақат Аллоҳ таолонинг розилиги қасд қилинган, тўғри амал эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг йўлларига мувофиқ қилинган амалдир.
Амал қилгандан кейинги муҳосаба шуки, мўмин киши тоатга жидду-жаҳд билагини шимаради, кейин амалида бирон нуқсон кўрса, уни тўлдириб қўяди, агар қадами маъсиятлар тойғаноғида ва гуноҳлар кўлмакларида тойилган бўлса, тавба қилиб, ғайбларни билувчи Зотга инобат қилади.
Агар ўзини ғофиллардан эканини ва ғофиллар билан бирга эканини кўрса, оламлар Парвардигорини ёдга олади ва Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло томонга қайтади.
Ўз нафсини ҳамма нарса устида муҳосаба қилади! Тили билан сўзлаган гапларида ҳам, оёқлари билан юрган, қулоқлари билан эшитган нарсаларда ҳам нафсини муҳосаба қилади!
Аллоҳ таоло айтганидек: «Чунки қулоқ, кўз, дил — буларнинг барчаси тўғрисида (ҳар бир инсон) масъул бўлур (яъни, эшитган, кўрган, ишонган ҳар бир нарсаси учун киши Қиёмат кунида жавоб беради)» (Исро: 36).
Ҳақиқий мўмин ўзини ҳамма нарса устида муҳосаба қилувчи кишидир.
Ҳақиқий мўмин доим нуқсонлари учун ўз нафсини айбдор деб билади, нафсида бирон яхшилик ва фазилат бор деб кўрмайди.
Севикли биродарим! Сиз нафсингизни шу бугун, ҳозироқ муҳосаба қилинг ва унга шундай деб хитоб қилинг:
Эй нафс, умр менинг тижорат молимдир, агар умрим зое бўлса, бутун сармоям куяди ва мен жуда катта зиёнга кираман.
Эй нафс, Аллоҳ менга ҳозир яшаб турганим шу кунни ғанимат қилган. Агар вафот этиб қолсам, ўйлайманки, сен албатта ортга қайтиб, солиҳ амал қилишни орзу қилиб қолсанг керак.
Эй нафс, сен ўзингни Аллоҳ таолодан ортга қайтаришини сўрадинг ва У сени ортга қайтарди деб фараз қил. Энди шу кунингни зое қилма, Аллоҳнинг Китобида келганидек, мана бундай деб қолмасдан туриб, амал қилиб қол: «Парвардигор, мени (яна ҳаётга) қайтаринглар. Шояд, мен беҳуда ўтказган умрим ўрнига яхши амал қилсам» (Муъминун: 99, 100).
У кунда жавоб худди тарсаки тушгандек бўлиб келади: «Йўқ! (Энди асло ҳаётга қайтарилмассан). Дарҳақиқат бу (ҳар бир жон бераётган кофир) айтадиган сўздир. Уларнинг ортида то қайта тириладиган кунларигача (дунёга қайтишларидан тўсиб турадиган) бир тўсиқ бўлур» (Муъминун: 100).
Шўринг қурғур эй нафс! Агар сен Аллоҳ таоло мени кўрмаяпти деган гумонда Унга маъсият қилишга журъат қилаётган бўлсанг, Аллоҳга бўлган куфринг нақадар улканлашибди!!
Шўринг қурғур эй нафс! Агар сен Аллоҳ таоло сени кўриб турганини билиб туриб, Унга маъсият қилишга журъат қилаётган бўлсанг, нақадар сурбет бўлибсан ва Аллоҳдан ҳаё қилишинг нақадар камайиб кетибди!!
Шўринг қурғур эй нафс! Сен Ислом неъматининг қадрини биласанми ўзи?!
Эй нафс, Ислом билан яшадингми, Ислом учун куч сарф қилдингми ҳеч?!
Эй нафс, Аллоҳ жалла ва ало учун тавҳидни рўёбга чиқардингми?!
Эй нафс, ҳар бир ишда Аллоҳдан мадад сўрадингми?!
Эй нафс, ибодатларни Аллоҳ учунгина холис қилдингми?!
Эй нафс, ягона Аллоҳнинг шариатигагина бўйсундингми?!
Эй нафс, намозларни ўз вақтида адо этдингми?!
Эй нафс, Рамазон рўзасини муҳофаза этдингми, закотни адо этдингми, қодир бўлсанг ҳаж қилишга шошилдингми?!
Эй нафс, ота-онага яхшилик қилишга ҳарис бўлдингми?!
Эй нафс, ваъдага вафо қилдингми, аҳдни устидан чиқдингми?!
Эй нафс, сени маҳрум қилганга сен ато этдингми, сендан алоқани узганга сен алоқа қилдингми, сенга зулм қилганни афв этдингми?!
Эй нафс, қўшниларга яхшилик қилдингми?! Умуман, қаерда бўлсанг ҳам одамларга яхшилик қилдингми?! Ислом ахлоқи билан хулқландингми?! Қуръон ўқишга иштиёқ кўрсатдингми?! Аллоҳ жалла ва ало учун тунда намоз билан бедор бўлишга ҳаракат қилдингми?!
Шўринг қурсин эй нафс, қачонгача маъсиятда давом этасан, токай Аллоҳга қарши журъат қиласан?!
Шўринг қурсин эй нафс, қабр сенинг уйинг, тупроқ тўшагинг, қурт-қумурсқалар улфатинг, ўлим ваъдагоҳинг эканини унутдингми?!
Шўринг қурсин эй нафс, қабр аҳлларига боқсанг бўлмайдими, кўпчилик эдилар, кўп йиғиб-терган эдилар, йиққанлари заволга учради, уйлари қабрга, орзулари саробга айланди?!!.
Шўринг қурсин эй нафс, уларда сен учун ибрат йўқми?! Нима, улар дунёдан ўтиб кетдилар, мен эса абадий яшайман деб ўйлайсанми?!!
Ҳайҳот, ҳайҳот!! Нақадар пуч хаёлга берилибсан унда!!
Шўринг қурсин эй нафс, назаримда сен ҳисоб кунига умуман ишонмайдигандексан!!
Шўринг қурсин эй нафс, ёмон хотимадан қўрқмайсанми?!
Шўринг қурсин эй нафс, қабр азобидан ва унда ўтказадиган кунларингдан қўрқмайсанми?! Жон таслим қилиш алам-аччиқларидан қўрқмайсанми?!
Ҳисобдан ва унинг ғоят мукаммаллигидан, сиротдан ва унинг ғоят ўткирлигидан қўрқмайсанми?!
Дўзахдан, ғуллу кишанлардан, эсдан оғдириб қўювчи даҳшатлардан қўрқмайсанми?!
Буюк ва Олий Парвардигорнинг Юзига боқишдан маҳрум бўлишдан қўрқмайсанми?!
Шўринг қурсин эй нафс.. Амал қилолмай қолишдан олдин амал қилиб қол!!
Ҳисобга тортилишдан олдин ўзингни ҳисоб қилиб ол!!
Аллоҳнинг ҳузурида туриш муддати узун.. Ҳисоб жуда оғир.. Машаққат жуда улкан!!
Суҳбатимизнинг учинчи моддасида шу ҳақда сўз боради:
(Давоми бор)
